Het abstract expressionisme op Menorca in de jaren 60

In de jaren 50 was Menorca een eiland, dat nog ver af stond van de rest van de wereld. Er was wel sprake van enige moderne kunst op het eiland, maar dat had vooral zijn hoogtepunt in de post-impressionistische landschapsschilderijen van Juan Vives Llull (1901-1982) en José Roberto Torrent Prats (1904-1990). Er bestond ook geen enkele kunstgalerie op het eiland; er was slechts sprake van een cultureel centrum in Ciutadella en een provinciaal museum in Mahón.

Daar zou verandering in komen toen in 1957 op advies van een Catalaanse vriend de Noor Arnulf Björndal naar Menorca kwam. In eerste instantie zou deze er met zijn partner de sobere woning betrekken, die de van origine Duitse kunstenaar Hans Hartung (1904-1989) in de omgeving van het kustdorp Fornells had gebouwd en van 1932 tot 1935 met zijn echtgenote, de kunstenares Anna-Eva Bergman (1909-1987), gewoond had. Bergman was overigens net als Björndal afkomstig uit Noorwegen.

'Grup Menorca'
Tijdens zijn verblijf bleef Björndal in contact met andere, vooral Noorse en Nederlandse, kunstenaars. In 1962 zou hij in Fornells 'Sa Taula' laten bouwen, bedoeld als galerie en atelier. Tevens ontstond de idee om een kunstenaarsgroep op te richten, naar de ideeën van de door de leden bewonderde Cobra-groep (1948-1951). Die nieuwe groep, 'Grup Menorca', zou zijn eerste gezamenlijke tentoonstelling hebben op 7 maart 1963 in het Museo de Bellas Artes in Mahón. Deze expositie kreeg meteen lovende kritieken in de plaatselijke en landelijke pers. Later zou de groep nog verschillende andere tentoonstellingen organiseren op Menorca, in Spanje en in het buitenland.

De groep bestond aanvankelijk uit:

Arnulf Björndal
Björndal werd geboren in het Noorse Tromsö in 1934. Na studiereizen door Europa en een verblijf in Kopenhagen kwam hij in 1958 op Menorca terecht, waar hij in 1963 de 'Grup Menorca' oprichtte. Voor die tijd schilderde hij nog vrij figuratief, geïnspireerd door het menorcaanse landschap, vooral in communicatie met de zee.

In 1963 exposeerde Björndal echter in het Museo de Bellas Artes te Mahón met werken, die pasten binnen op dat moment heersende taal van het abstract expressionisme en het informalisme. Bron van inspiratie waren daarin ondermeer onderzeese rotsen, algen en zeedieren. Ook experimenteerde hij daarin met calligrafische elementen. Zijn tekeningen, aquarellen en tempera schilderijen werden door critici omschreven als 'gevoelig en ritmisch, maar ook getuigen van een gebrek aan professionele terughoudendheid in materiaalgebruik'. Arnulf Björndal is in 2005 overleden.

Cornelis Rijk van Ravens
Van Ravens komt oorspronkelijk uit Schiedam, waar hij in 1936 werd geboren. Hij studeerde aan de Rotterdamse Academie van Beeldende Kunsten en kwam door reizen naar Denemarken en Frankrijk al vroeg in aanraking met Cobra. In 1962 kwam hij aan op Menorca, waar hij kennis maakte met andere kunstenaars, waaronder Björndal, en met intervallen tot 1968 in het dorp Fornells, aan de noordkust, zou wonen. Hij schilderde in de periode, waarin  hij deel uit maakte van 'Grup Menorca' in een abstract expressioinistische stijl, met teruggetrokken kleuren. In zijn werken kunnen vaak landschappen worden herkend.

Ook heeft Van Ravens zich, samen  met de Noorse architecte Terry Jacobsen, actief ingezet voor het tot stand brengen van de galerie 'Sa Taula', dat in Spanje lang een referentie is geweest voor moderne architectuur. In 1965 exposeerde hij zijn  werk in het Empire State Building in New York en werkte hij enige tijd als docent aan de Rode Island universiteit. In de jaren 70 emigreerde Van Ravens naar Noorwegen, waar hij trouwde en zich ging toeleggen op scenografiën. Zo heeft hij meegwerkt aan een bekende Noorse televisieserie uit 1978, onder de titel 'Blindpassasjer'.

Ton Orth
Ton Orth (Rotterdam, 1935) ontving in 1957, 1960 en 1963 de Koninklijke Subsidie voor de Vrije Schilderkunst. Hij kwam op Menorca terecht omdat hij het mediterraanse licht zocht, waarmee hij zijn  werk wilde verrijken, en kwam zo in contact met de ontwikkelin gen op het eiland. Ook zijn werken uit de periode daarna zijn abstract expressionistisch, maar hebben tegelijkertijd iets magisch, waarin rood en blauw overheersen. Hij liet op Menorca enkele schilderijen achter, die hij maakte voor in het traphuis van de galerie 'Sa Taula' en die menselijke figuren te herkennen zijn. In 2002 werden ze gerestaureerd.

Na 1970 ging hij verder met 'visionaire' landschappen van tijd en ruimte met architectonische elementen en 'biochemische vormen' waarin hij 'de sfeer binnen de ruimte zichtbaar maakt'. Zijn stijl wordt ook wel 'lyrisch abstract' genoemd. Zijn werk is o.a. vertegenwoordigd in Museum Boymans van Beuningen, Centraal Museum Utrecht en Stedelijk Museum Schiedam. Ton Orth is behalve schilder ook fotograaf.

Jaime Ribalaiga Llorach
Ribalaiga Llorach werd in 1924 geboren in Barcelona. Zijn vader had een aardewerkfabriek, waardoor hij al vroeg in  aanraking kwam met het vervaardigen van objecten uit keramiek. Tussen 1947 en 1949 kwam hij vanwege zijn militaire dienst voor het eerst in Menorca. Daar leerde hij ook zijn latere echtgenote kennen. Zijn eerste expositie in Menorca was in 1958 in het Museo Provincial de Bellas Artes te Mahón in het kader van de 'Mare de Déu de Gràcia', een volksfeest dat ieder jaar in september wordt gevierd. Daarvoor had hij al geëxposeerd in diverse galeries in Barcelona. Tussen 1960 en 1961 vervaardigde hij een monoliet in de 'Sala Jardines Infanta' te Mahón.

Nadat hij in 1962 definitief op Menorca kwam wonen zou hij een jaar later deelnemen aan de oprichting van de 'Grup Menorca'. Zijn werk uit die periode kenmerkt zich in dat de materie en niet de vorm het uiteindelijke doel was om informalistische texturen te ontdekken. Zo maakte hij allerlei voorwerpen, van plafonds en schalen tot juwelen. Daarbij gebruikte hij emailkleuren tussen oker en heldere blauwen.

Federico Hilario Giner
Hilario Giner werd geboren in 1939 in Mahón en was daarmee meteen de enige echte menorquín van de groep. Hij was een leerling van Ribalaiga Llorach en ook hij werkte met keramiek. In 1965 kreeg hij de 'Medalla de Honor del IV Salón de Primavera del Ateneo de Mahón' uitgereikt.

Zijn werk karakteriseert zich in zijn eenvoud en expressieve kracht, met donkere kleuren en een geometrische, haast primitivistische tekening.

Later zouden nog andere kunstenaars deel uit maken van 'Grup Menorca', waaronder de Nederlandse binnenhuisarchitect Wim Blok. De groep viel in het jaar 1966 uit elkaar.

'Sa Taula'
Het gebouw, waarin 'Sa Taula gehuisvest was, werd voor Arnulf Björndal ontworpen als galerie en een ontmoetingsplaats voor de groep. Het heeft de vorm van een tafel ('taula') naar voorbeeld van bepaalde bouwwerken uit de megalithische talaiot-cultuur, die in het tweede en eerste millenium v.C. op het eiland heeft bestaan. Tegelijkertijd presenteert het de kenmerken van de populaire menorcaanse architectuur. Oorspronkelijk was er ook sprake van o.a. een vergaderruimte en een atelier. Tegenwoordig herbergt het gebouw een bar waar nog altijd een aantal van de schilderijen van de kunstenaar te zien zijn.

Afbeeldingen: (van boven naar beneden) 'Sa Taula', in Fornells; 'Costa balear' (Arnulf Björndal); 'Abstracción' (Rijk van Ravens); 'Spaans interieur' (Ton Orth); interieur van 'Sa Taula'. (Copyright foto's: Museu de Menorca, Mahón).