Het was niet de eerste aanslag, die op Trotski gepleegd was. Op 24 mei van datzelfde jaar was er al een poging ondernomen om Trotski namens Stalin te vermoorden. Op die dag was een doodseskader van Mexicaanse communisten was met brandbommen en machinegeweren de villa binnengevallen. De bewakers werden overmeesterd of gedood en er werden meer dan 300 kogels de slaapkamer van Trotski en zijn vrouw ingeschoten. Het echtpaar had kunnen overleven door onder het bed te kruipen. Bovendien waren de aanvallers daarna vertrokken zonder de slaapkamer binnen te gaan en te controleren of Trotski echt dood was. Het was daarom duidelijk genoeg dat er nieuwe pogingen zouden worden gedaan. En net zo lang totdat er succes zou zijn.
Catalaanse stalinist
En dat succes kwam dus dankzij Jacques Mornard. Alhoewel dat niet zijn ware identiteit was. In werkelijkheid heette de moordenaar van Trotski Jaime Ramón Mercader en was hij een Catalaanse stalinist, die werkte voor de Russische spionagedienst NKVD onder de codenaam 'Raymond'. Hij was ingezet om het vertrouwen van Ageloff te winnen, iets wat hem met verve gelukt was.
Verbanning
Na de dood van Lenin was er een strijd ontstaan om de macht. Josef Stalin, die tijdens de ziekte van Lenin alle macht over het partijapparaat in handen had gekregen, bood weliswaar zijn ontslag aan op het Congres, maar dat voorstel werd met een meerderheid tegengestemd. Trotski behoorde tot die meerderheid. Toch probeerde hij daarna het testament van Lenin indachtig, waarin deze voor Stalin waarschuwde, voortdurend diens gezag te ondermijnen. In 1925 bleek echter dat Trotski niet meer op voldoende steun vanuit de partijtop kon rekenen. Daardoor raakte hij zijn directe invloed kwijt. Twee jaar later werd hij als partijlid geroyeerd en in 1929 zelfs gedeporteerd. Daarna werd hij uit de USSR verbannen.
Vervolgens verbleef hij korte tijd op het Turkse eiland Büyükada. Later reisde hij naar Parijs, waar hij zijn visie op de geschiedenis van de revolutie opschreef. In 1938 richtte hij er ook de Vierde Internationale op. Niet lang daarna ging hij in op een uitnodiging van de Mexicaanse president Lázaro Cárdenas om diens land te bezoeken. In Mexico werd hem onderdak verschaft door het kunstenaarsechtpaar Diego Rivera en Frida Kahlo, die hem bewonderden. Ondertussen riep Trotski op tot omverwerping van de leiding van de Sovjet-Unie, wat Stalin, die toch al een persoonlijke hekel had aan Trotski, deed besluiten om hem uit de weg te ruimen.
Voorbereidingen
Zo werd Mercader in 1938 ingezet om een contact op te maken met Sylvia Ageloff. Zijn aanvankelijke taak was om informatie op te bouwen, niet zozeer om Trotski te vermoorden. Afeloff werd straalverliefd op hem. En toen hij haar diezelfde zomer vertelde dat hij een baan in New York had aangenomen volgde ze hem terstond. Niet lang daarna liet hij zich echter opnieuw van baan wisselen, maar deze keer naar Mexico, waar inmiddels Trotski verbleef. En weer volgde Ageloff.
Vier dagen na de mislukte aanslag in mei ontmoette Mercader Trotski voor het eerst. Omdat hij al snel diens sympathie wist te winnen ontstond een nieuw plan, waarin Mercader zijn vriendschap met Trotski allereerst moest uitdiepen en hem daarna -zodra daar de kans toe was-´zou vermoorden. Voordat hij dat zou doen bezocht Mercader de villa daarom zeker een keer of tien waarbij hij zo nu en dan een cadeau voor Trotski's kleinzoon meebracht. In augustus vroeg Mercader aan Trotski of hij kon helpen met een artikel dat hij aan het schrijven was. Na diens toestemming kocht hij een ijsbijl, waarmee hij Trotski zou kunnen doden zonder geluid te maken. Daarna zou Mercader de villa kunnen uit kunnen gaan zonder de argwaan van de bewakers te wekken en voordat iemand iets in de gaten had met zijn moeder en Eitingon kunnen vluchten.
Het liep echter heel anders. Mercader sloeg weliswaar Trotski´s schedel in, maar deze slaakte een kreet alvorens in elkaar te zakken. Dit werd door de bewakers gehoord. Zij kwamen de kamer in en begonnen op Mercader in te slaan. Ze zouden hem vast hebben doodgeslagen als Trotski niet had gezegd: 'Laat hem leven. Hij heeft wat uit te leggen.' Trotski werd daarna onmiddellijk naar een ziekenhuis overgebracht en bleef nog een paar uur bij kennis, alvorens hij de volgende dag zou overlijden.
Gevangenis en beloningen
Leonid Eitingon en Caridad Mercader verlieten zonder Jaime Ramón het land en wisten veilig de Sovjet-Unie te bereiken. Daar ontving Caridad de Leninorde en zou ze de rest van haar leven blijven zonder het land te kunnen verlaten. Ze zou het zichzelf echter nooit vergeven dat ze haar zoon had achtergelaten.
In 1960, nadat zijn straf erop zat, werd Mercader uit de gevangenis ontslagen, waarna hij naar de Sovjet-Unie vertrok en daar door Chroesjtsjov onderscheiden werd als held van de Sovjet-Unie. Hij kreeg een riant pensioen toegewezen en een appartement in Moskou, waarin hij onder de naam Ramón López tot hij halverwege de jaren '70 zou blijven wonen. Daarna vertrok hij naar Cuba, waar hij in 1978 zou overlijden. Hij heeft nooit enige blijk gegeven van berouw voor zijn daad.
Fotos (van boven naar beneden): Leon Trotski op zijn doodsbed; Leonid Eitington; Jaime Ramón Mercader met zijn moeder Caridad en zijn vriendin Lena in Mexico; een gewonde Mercader tijdens zijn arrestatie in 1940.
